Het hiërarchisch oxidatief stressmodel is een manier om te begrijpen hoe oxidatieve stress zich ontwikkelt en kan leiden tot verschillende gezondheidsproblemen. Het model stelt dat oxidatieve stress begint met een eerste fase van onbalans tussen oxidanten en antioxidanten in het lichaam. 

De eerste fase:

Dit wordt de “initiatiefase” genoemd. Er is een onevenwicht tussen de oxidanten (ongevallen met zuurstof) die ongelukken veroorzaken en oxidatieve stress produceren en kan leiden tot:

Vermoeidheid, obstipatie, duizeligheid, vertigo, dysmenorroe (overmatige menstruatiepijn), gezichtsspasmen, angst- en paniekaanvallen, artritis, astma, aandachtstekortstoornis, rugpijn, bovenrug: overmatig cortisol, gluten gevoeligheid en slapeloosheid.

De tweede fase:

Als de oxidatieve stress verergert, gaat het model verder naar de tweede fase, de “promotiefase“. Hier is sprake van een nog grotere onbalans tussen oxidanten en antioxidanten, wat kan leiden tot ontstekingen in het lichaam. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot aandoeningen zoals:

CFS/ME (chronisch vermoeidheidssyndroom / myalgische encefalomyelitis), bloedstolsels, coeliakie, chronische nieraandoeningen, depressie, diabetes, hormonale disbalans, miskraam, osteoporose, hypothyreoïdie.

De derde fase:

De derde fase van oxidatieve stress wordt cytotoxiciteit genoemd, wat betekent dat celdood op grotere schaal plaatsvindt en steeds meer ROS begint te veroorzaken, wat vervolgens onze genexpressie (DNA) verandert. Dit wordt ook wel de progressiefasegenoemd. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot aandoeningen zoals:

Alzheimer, kanker (borst-, darm-, prostaatkanker), eclampsie, ziekte van Parkinson en beroerte.

Weet je wat ROS betekent? 

Het staat voor Reactive Oxygen Species, oftwel reactieve zuurstofsoorten. Deze dingen worden geproduceerd in ons lichaam als onderdeel van de normale stofwisseling. Ze komen als bijproducten vrij bij verschillende biochemische reacties in onze cellen, zoals bij het ademen in de mitochondriën.

Maar wat veel mensen niet weten is dat ROS eigenlijk best belangrijk zijn voor ons lichaam. Ze helpen ons bijvoorbeeld bij het afweren van infecties en het reguleren van celgroei. Toch kunnen te veel ROS in ons lichaam ook problemen veroorzaken. Dan kan er oxidatieve stress optreden en kunnen celmembranen, eiwitten en DNA in ons lichaam beschadigd raken. En dat kan dan weer bijdragen aan verschillende ziekten en aandoeningen.

Als er bijvoorbeeld te veel ijzer in ons lichaam aanwezig is, kan de ROS-productie uit de hand lopen en oxidatieve stress op celniveau veroorzaken. Dat kan leiden tot ontstekingen in ons lichaam en zo de ontwikkeling van allerlei vervelende aandoeningen bevorderen.

Sommige schattingen suggereren dat laaggradige ontsteking betrokken zijn bij meer dan 80% van alle chronische ziekten. 

Ontstekingen kunnen worden veroorzaakt door verschillende factoren, waaronder infecties, ijzerstapeling en een overmatige immuunresponsen.

Een ijzerstapeling kan ontstekingen veroorzaken doordat overtollig ijzer in het lichaam reageert met zuurstof, waardoor vrije radicalen worden gevormd die ontsteking kunnen veroorzaken. 

Een overmatige immuunrespons. Soms kan het immuunsysteem echter overmatig of ongepast reageren, bijvoorbeeld in het geval van auto-immuunziekten of allergische reacties. Dit kan leiden tot chronische ontsteking en schade aan weefsels, organen en kanker. 

Oxidatieve stress kan vervolgens weer bijdragen aan de ontwikkeling van ontstekingen door de productie van pro-inflammatoire cytokines te verhogen. Het immuunsysteem reageert door ontstekingscellen en ontstekingsmediatoren naar de getroffen gebieden te sturen, wat resulteert in de karakteristieke symptomen van ontsteking.

IJZER is de lont

IJzer speelt een belangrijke rol bij de productie van reactieve zuurstofsoorten (ROS) in ons lichaam, die kunnen leiden tot oxidatieve stress wanneer ze in overmaat aanwezig zijn. ROS zijn normaal gesproken nodig voor verschillende processen in ons lichaam, zoals de afweer tegen infecties en de regulatie van celgroei. Echter, wanneer er te veel ROS geproduceerd worden, kan dit leiden tot beschadiging van de celmembranen, eiwitten en DNA in ons lichaam.

Om oxidatieve stress te voorkomen en de ontwikkeling van ziekten te verminderen, is het beheersen van de ijzerhomeostase daarom van cruciaal belang. Dit kan onder andere worden bereikt door een gezonde en gevarieerde voeding, waarin voedingsbronnen van ijzer in de juiste hoeveelheden aanwezig zijn en door te zorgen voor voldoende inname van voedingsstoffen zoals koper en vitamine A, die belangrijk zijn voor de regulatie van ijzer in ons lichaam. 

Hoge niveaus van ijzer belemmeren de opname van magnesium.

Dit komt omdat beide mineralen concurreren om te worden opgenomen in het lichaam. Als er te veel ijzer aanwezig is, kan het de absorptie van magnesium in de darmen verminderen, waardoor er minder magnesium beschikbaar is voor het lichaam om te gebruiken.

Magnesium speelt daarin tegen weer een belangrijke rol bij het verminderen van ontstekingen in het lichaam. Het heeft namelijk ontstekingsremmende eigenschappen en kan helpen om de activiteit van ontstekingscellen in het lichaam te verminderen. Ook kan magnesium helpen om de productie van pro-inflammatoire cytokines te verminderen, die een belangrijke rol spelen bij het veroorzaken en in stand houden van ontstekingen.

De rol van retinol

Retinol, ook wel vitamine A genoemd, speelt een hele belangrijke rol bij het beheersen van ijzerhomeostase. Een tekort aan retinol kan leiden tot een ophoping van ijzer in de opslagplaatsen als b.v. de lever en de mild.

De rol van koper

Koper is ook betrokken bij de regulering van ijzerhomeostase. Het is essentieel voor de werking van ceruloplasmine, een eiwit dat betrokken is bij de afgifte ervan uit de opslagplaatsen. Een tekort aan koper kan leiden tot een vermindering van de ceruloplasmine-activiteit en daardoor tot een ophoping van ijzer in de opslagplaatsen.

Om de ijzerhomeostase te beheersen, is het daarom belangrijk om voldoende retinol en koper in het dieet op te nemen. 

Goede voedingsbronnen van retinol en koper zijn:

• Retinol: Goede voedingsbronnen van retinol zijn onder andere lever (rund), boter, scharreleieren met een oranje dooier, en melkproducten zoals kaas en yoghurt.
• Koper: Koper is te vinden in diverse voedingsmiddelen, waaronder schaaldieren (met name oesters), lever (rund), rauwe cacao, whole food vitamine C (zoals Camu Camu), bijenpollen.

Het is belangrijk om een gevarieerd oer dieet te volgen dat rijk is aan voedingsstoffen, waaronder retinol en koper, om zo een goede ijzerhomeostase te bevorderen en oxidatieve stress te voorkomen.